മുതലാളിമാരെ കുറിച്ചുള്ള എന്റെ ധാരണ തിരുത്തേണ്ടി വന്ന ഒരഭിമുഖമായിരുന്നു പെയ്സ് സ്കൂള്‍ ഗ്രൂപ്പ് ഉടമ പി.എ. ഇബ്രാഹീം ഹാജിയുമായി നടന്ന് ഇന്റര്‍‌വ്യൂ. മൂന്നു വര്‍ഷങ്ങള്‍ക്കു മുമ്പ് ഡോ. നാസര്‍ വാണിയമ്പലവുമായി ചേര്‍ന്ന് ഞാനും കെ.വി.കെ ബുഖാരിയും ഒരു സം‌രംഭം തുടങ്ങിയിരുന്നു. പ്രഗത്ഭരുമായി അഭിമുഖം നടത്തി പുസ്തകങ്ങള്‍ തയ്യാറാക്കുക എന്നതായിരുന്നു അത്. അവരെ വായനക്കാര്‍ക്കു പരിചയപ്പെടുത്തുക മാത്രമായിരുന്നില്ല ലക്ഷ്യം. മറിച്ച് ദുബായിലെ പൊള്ളുന്ന ജീവിതച്ചിലവില്‍ ഒരാശ്വാസം കണ്ടെത്തുക എന്നതും കൂടിയായിരുന്നു ഉള്ളിലിരിപ്പ്. കൂടാതെ ബുഖാരിക്ക് ഒരു ജോലിയും വേണം. അങ്ങനെ ഞങ്ങള്‍ സമീപിച്ച രണ്ടാമത്തെ വ്യക്തിത്വമായിരുന്നു ഇബ്രാഹിം ഹാജി. സുഹൃത്ത് നാസര്‍ സാഹിബാണ് കൂടിക്കാഴ്ചക്ക് അവസരമുണ്ടാക്കിയത്. ഗോഥയിലിറങ്ങിയപ്പോഴാണ് മനസ്സിലായത് കൊമ്പന്‍ സ്രാവുകളെ വലയിലാക്കുക എന്നത് അത്ര എളുപ്പമുള്ള പരിപാടിയല്ലെന്ന്. ഈ വിഷയത്തില്‍ സമര്‍ത്ഥന്‍ ബഷീര്‍ തിക്കോടിയാണ്. ഒരു പ്രഗത്ഭനെ സമീപിച്ചപ്പോള്‍ അദ്ദേഹം ബഷീര്‍ക്ക അദ്ദേഹത്തെ കുറിച്ചെഴുതിയ പുസ്തകം ഞങ്ങള്‍ക്കു കാണിച്ചു തന്നു. നിരവധി പ്രമുഖരുടെ ജീവിതം തിക്കോടി അതിമനോഹരമായി അതില്‍ ആലേഖനം ചെയ്തിരിക്കുന്നു. തിക്കോടി വലിയ ‘തണ്ടാടി’ വലയുമായാണ് ഫിഷിംഗിനു പോകുന്നത്. ഞങ്ങളുടേത് വെറും കോരുവലകളാണ്. 2019 ഏപ്രിലിലെ ഒരു രാത്രി രണ്ടു മണിക്കൂറോളം നീണ്ടു നിന്ന ഒരു ഇന്റര്‍‌വ്യൂ പി.ഏ.ഇബ്രാഹിം ഹാജിയുമായി നടത്തി. പക്ഷേ അദ്ദേഹം അതിസമര്‍ത്ഥനായിരുന്നു. ഞങ്ങള്‍ക്ക് അദ്ദേഹം പിടി തന്നില്ല. സാമ്പില്‍ എഴുതിക്കൊണ്ടു വരൂ. അതു നോക്കിയിട്ട് സംതൃപ്തമെങ്കില്‍ നമുക്ക് തുടരാം എന്ന വാക്കുമായി ഞങ്ങള്‍ തിരിച്ചു പോന്നു. പിന്നീട് ഒരു വിളി ഉണ്ടായിരുന്നില്ല. കാരണം അദ്ദേഹത്തിന് ഞങ്ങളുടെ എഴുത്ത് പിടിച്ചിട്ടില്ലെന്ന് ചുരുക്കം. 2021 ഡിസംബര്‍ 21 ന് ആ വലിയ മനുഷ്യന്‍ നമ്മെ വിട്ടു പിരിഞ്ഞു. അതോടെ ഞങ്ങളുടെ മുഴുവന്‍ പ്രതീക്ഷകളും അസ്തമിച്ചു.

ഡോ. പി.എ. ഇബ്രാഹീം ഹാജി: ജീവിത രേഖ

ബയോഡാറ്റ:

• ജനനം : സെപ്തംബര്‍ 6, 1943
• സ്വദേശം : പള്ളിക്കരെ, കാസറഗോഡ്
• പിതാവ് : പി. അബ്ദുല്ല ഹാജി
• മാതാവ് : ആയിശാബി

വിദ്യാഭ്യാസം:

• പ്രൈമറി     : ഗവ. മാപ്പിള എല്‍.പി.സ്കൂള്‍ പള്ളിക്കര
• സെക്കന്‍ററി    : ഗവ. ഫിഷറീസ് ഹൈസ്കൂള്‍, കോട്ടിക്കുളം
• ഡിഗ്രി       : മാംഗളൂര്‍ ഗവ. ആര്‍ട്സ് കോളേജ്, കര്‍ണാടക
• ഡിപ്ലോമ     : ഓട്ടോമൊബൈല്‍ ഇന്‍ജിനീറിംഗ് & ബിസിനസ് മാനേജ്മെന്‍റ് – ചെന്നൈ യൂണിവേര്‍സിറ്റി

സേവനം:

• 1966: സെയില്‍സ്: ഓസ്റ്റിന്‍ കാര്‍ ഡീലര്‍, ബ്രിട്ടീഷ് മോട്ടോര്‍കോര്‍പ്പറേഷന്‍ ദുബൈ
• 1971: സ്പെയര്‍ പാര്‍ട്സ് മാനേജര്‍, ഗലദാരി മോട്ടോര്‍സ്, ദുബൈ.
• 1972  മസ്കറ്റ്, ഒമാന്‍
• 1973: ദുബൈയില്‍ തിരിച്ചെത്തി
• 1974: ഡിസംബര്‍ 6, ദുബൈയില്‍ ഗാര്‍മെന്‍റ് ബിസിനസ് തുടങ്ങി.
• 1976: സെന്‍ചുറി ട്രാഡിംഗ് / അല്‍ ഷമാലി ഗ്രൂപ്പ്
• 1984: ഇന്‍ഡസ് മോട്ടോര്‍ കമ്പനി, കോഴിക്കോട് സ്ഥാപിച്ചു.

ഡോ. പി.എ. ഇബ്രാഹിം ഹാജി: ഇന്‍റര്‍വൃൂ : ഏപ്രില്‍ 17, 2019

ഡോ. പി.എ. ഇബ്രാഹിം ഹാജി: വസ്ത്രവ്യാപാരം, വാഹനവിപണനം, സ്വര്‍ണ്ണവാണിജ്യം, വിദ്യാഭ്യാസ ശൃംഖല തുടങ്ങിയ കൈവെച്ച മേഖലകളിലെല്ലാം തന്‍റേതായ വ്യക്തിമുദ്ര പതിപ്പിച്ച വ്യവസായ പ്രമുഖന്‍, വിദ്യാഭ്യാസ സാംസ്കാരിക മേഖലകളിലെ നിറസാനിദ്ധ്യം, കറകളഞ്ഞ മനുഷ്യസ്നേഹി, ഭക്തിയും വിനയവും മുഖമുദ്രയാക്കിയ സാമൂഹ്യ പ്രവര്‍ത്തകന്‍ അങ്ങനെ നിരവധി വിശേഷണങ്ങളാല്‍ സമ്പന്നനായ പി.എ. ഇബ്രാഹീം ഹാജി എന്ന വിശിഷ്ട വ്യക്തിത്വത്തെ നേരിട്ടു കാണാനും അദ്ദേഹത്തിന്‍റെ മനസ്സു തുറക്കാനുമാണ് ഡോ. നാസര്‍ വാണിയമ്പലത്തിന്‍റെ നേതൃത്വത്തില്‍ ഞങ്ങള്‍ മൂവര്‍ സംഘം 2019 ഏപ്രില്‍ മൂന്നാം വാരത്തിലെ ബുധനാഴ്ച വൈകുന്നേരം ദുബായ് ഗര്‍ഹൂദിലെ അദ്ദേഹത്തിന്‍റെ വസതിയിലെത്തിയത്. സമയം സൂര്യാസ്തമയത്തോടടുത്തിരുന്നു. ഇപ്പോള്‍ എന്തായാലും വീട്ടില്‍ ഉണ്ടായിരിക്കില്ലെന്ന് സുഹൃത്തുക്കളിലൊരാള്‍ അഭിപ്രായപ്പെട്ടതനുസരിച്ച് ഞങ്ങള്‍ നേരെ തൊട്ടടുത്തുള്ള പള്ളിയിലേക്കു പോയി. പ്രതീക്ഷിച്ചതു പോലെ അദ്ദേഹം അവിടെ ഉണ്ടായിരുന്നു. നിസ്കാരം കഴിഞ്ഞയുടന്‍ ഡോ. നാസര്‍ അദ്ദേഹത്തെ കണ്ട് സലാം പറഞ്ഞു. ഞങ്ങളെ എല്ലാവരെയും വീട്ടിലേക്കു ക്ഷണിച്ചു.ഞങ്ങള്‍ക്കു മുമ്പേ വീട്ടിലെത്തിയ ഹാജിക്ക സ്വീകരണ മുറിയില്‍ കാത്തിരിക്കുന്നുണ്ടായിരുന്നു. ചെന്നിരുന്ന ഉടന്‍ ഏതാനും പലഹാരങ്ങളടങ്ങിയ പ്ലെയിറ്റ് ഞങ്ങള്‍ക്കു മുമ്പിലേക്കു നീക്കി വെച്ചു കൊണ്ട് സംസാരം ആരംഭിച്ചു.
ഡോ. നാസറാണ് ആഗമനോദ്ദേശ്യം വെളിപ്പെടുത്തിയത്: ‘നമ്മുടെ ജീവിതം അടുത്ത തലമുറയിലേക്കു പകര്‍ന്നുകൊടുക്കേണ്ട ബാധ്യത കൂടി നമുക്കുണ്ട്. ബാപ്പ എങ്ങിനെയായിരുന്നുവെന്ന് മക്കള്‍ മറ്റാരോടെങ്കിലും ചോദിക്കേണ്ട ഒരവസ്ഥ ഉണ്ടാവരുത്. അതിന് നമുക്കൊരു ജീവിതരേഖ വേണം. ഒരു സാധാരണ കച്ചവടക്കാരനില്‍ നിന്നും എങ്ങിനെ ഈ നിലയിലൊക്കെ എത്തി എന്നത് ഏതൊരു അക്കാഡമിക് ഗവേഷകരും വിദ്യാര്‍ത്ഥികളും തീര്‍ച്ചയായും അന്വേഷിക്കും. അവര്‍ക്കൊക്കെയുള്ള ഒരു റഫറന്‍സ് ആയിരിക്കണം അത്. താങ്കള്‍ക്കു മാത്രമുള്ള ചില പ്രത്യേകതകളുണ്ട്. സ്വത്വം പണയം വെക്കാതെ തന്നെയാണ് താങ്കള്‍ ഉയരങ്ങളെല്ലാം കീഴടക്കുന്നത്. തൊപ്പി അഴിച്ചുവെക്കാതെ ആരുടെ മുമ്പിലും കയറിച്ചെല്ലാനുള്ള ഈ ആര്‍ജ്ജവം തീര്‍ച്ചയായും മാതൃകാപരമാണ്’.തികഞ്ഞ മതഭക്തനാണ്ഇബ്രാഹീം ഹാജി. അതു സൂചിപ്പിച്ചു കൊണ്ടാണ് ഞങ്ങള്‍ പറഞ്ഞത്. കൂടാതെ അദ്ദേഹത്തിന് അത്രയൊന്നും താല്പര്യമില്ലാത്ത ജീവചരിത്ര രചനയെ എങ്ങനെയെങ്കിലും സമ്മതിപ്പിക്കുകയും വേണം. അതു ഞങ്ങളുടെ കൂടി ഒരാവശ്യമായിരുന്നു. ‘അഞ്ചു നേരവും പള്ളിയില്‍ പോയി നിസ്കരിക്കാനാണ് എനിക്കു താല്പര്യം’ എന്ന് അപ്പോള്‍ പറയാന്‍ അദ്ദേഹം മറന്നില്ല’. ഇടക്ക് മറ്റൊരു കാര്യവും ഓര്‍മ്മിച്ചെടുത്തു. ഹാജിക്ക പറഞ്ഞു: ’52 വര്‍ഷമായി പ്രവാസ ജീവിതം തുടങ്ങിയിട്ട്. ഇവിടുത്തെ ചില അറബി പ്രമുഖരും എന്നോടു പറഞ്ഞിരുന്നു ജീവിതം എഴുതണമെന്ന്’.
ജീവചരിത്രം രേഖപ്പെടുത്തേണ്ടതിന്‍റെയും അനുഭവങ്ങള്‍ അടയാളപ്പെടുത്തേണ്ടതിന്‍റെയും ആവശ്യവും എഴുത്തിന്‍റെ സാധ്യതകളും പറഞ്ഞു പറഞ്ഞ് എഴുത്തും വായനയും എന്ന വിഷയത്തിലേക്ക് പ്രവേശിച്ചു. ആ സമയം ഞങ്ങളെ മൂന്നു പേരെയും ഞെട്ടിച്ചു കൊണ്ട് ഹാജിക്ക പറഞ്ഞു:
‘നിങ്ങള്‍ക്കറിയാത്ത ഒരു കാര്യം ഞാന്‍ പറയാം. ഞാന്‍ നല്ലൊരു വായനക്കാരന്‍ കൂടിയാണ്. ദിവസവും രണ്ടു രണ്ടര മണിക്കൂര്‍ വായനക്കു വേണ്ടി നീക്കി വെക്കാറുണ്ട് ‘.
‘പറഞ്ഞാലാരും വിശ്വസിക്കില്ല’, ഞങ്ങള്‍ കൗതുകത്തോടെ പ്രതികരിച്ചു.
ജനാബ് ഇബ്രാഹീം ഹാജി വായനയുടെ പ്രാധാന്യത്തെ കുറിച്ച് വാചാലനായി:
‘വായിച്ചിട്ടില്ലെങ്കില്‍ മനുഷ്യനെന്തിനു കൊള്ളും?’
ശേഷമദ്ദേഹം ഒരു വെല്ലുവിളി കണക്കേ ഞങ്ങളോടു പറഞ്ഞു
‘ഇന്നു ലോകത്തു നടക്കുന്ന ആനുകാലിക സംഭവവികാസങ്ങളുമായി ബന്ധപ്പെട്ട എന്തിനെ കുറിച്ചും എന്നോടു ചോദിച്ചുനോക്കൂ, ഞാനതിനെ കുറിച്ചു പറഞ്ഞുതരാം’.
ഇബ്രാഹീം ഹാജി എന്ന വലിയ മനുഷ്യന്‍ തന്‍റെ മനസ്സിന്‍റെ വാതില്‍ തുറന്നു. അതില്‍ നിറയെ വിജ്ഞാനങ്ങളും മതതത്വ ശാസ്ത്രങ്ങളുമായിരുന്നു, അദ്ദേഹം വിശദീകരിച്ചു തുടങ്ങി:
‘ആദ്യം നമുക്ക് മനുഷ്യനെ കുറിച്ചു പറയാം. മനുഷ്യനിലുള്ളതും Artificial intelligence (AI കൃത്രിമ ബുദ്ധി)-ല്‍ ഇല്ലാത്തതുമായ ഒരു ഘടകം ‘ദില്‍’ എന്നൊക്കെ നാം വിളിക്കാറുള്ള മനസ്സാണ്. നബി(സ)യുടെ ഒരു ഹദീസുണ്ട്:
‘മനുഷ്യ ശരീരത്തില്‍ ഒരു മാംസക്കഷണമുണ്ട്, അത് നന്നായാല്‍ മുഴുവന്‍ ശരീരവും നന്നായി, അത് ചീത്തയായലോ മുഴുവന്‍ ശരീരവും ചീത്തയായി, അറിയുക അത് ഹൃദയമാകുന്നു’.(1) ഈ ഹദീസ് വചനത്തിന്‍റെ വിശദീകരണത്തില്‍ ആര്‍ട്ടിഫിഷ്യല്‍ ഇന്‍റലിജെന്‍സ് (AI) കടന്നു വരുന്നുണ്ട്. അതെങ്ങനെയെന്ന് ഞാന്‍ വിശദീകരിക്കാം’
ഞങ്ങള്‍ സാകൂതം കേട്ടിരുന്നു. ഹാജിക്ക ഉദാഹരണ സഹിതം അതു വിശദമാക്കാന്‍ ആരംഭിച്ചു:
‘ദയാലുവായ ഒരു മനുഷ്യന്‍ ഒരു രോഗിയെ കാണുമ്പോള്‍ അയാള്‍ക്കു വേണ്ടി
എനിക്കെന്തെങ്കിലും ചെയ്യാന്‍ കഴിയുമോ എന്നു ചിന്തിക്കും. ഉടന്‍ മനസ്സ് അയാളുടെ തന്നെ ബ്രെയിനിനു കമാന്‍റ് കൊടുക്കും. പെട്ടെന്ന് ബ്രെയിന്‍ ചിന്തിച്ചു തുടങ്ങും. അപ്പോള്‍ അയാള്‍ തന്‍റെ കീശ തപ്പും. അതില്‍ നിന്നാണല്ലോ താന്‍ കൊടുക്കേണ്ടത്. ഉടനെ ബ്രെയിന്‍ കൈയ്ക്ക് ഓര്‍ഡര്‍ കൊടുക്കും: ‘അതില്‍ നിന്നെടുത്ത് ആ സാധുവിനു നല്‍കൂ’. അതു പ്രകാരം അയാള്‍ പ്രവര്‍ത്തിക്കുകയും ഉള്ള ഷെയറില്‍ നിന്ന് ഒരംശം ദാനം നല്‍കുകയും ചെയ്യുന്നു. മറ്റൊരുദാഹരണം പറയാം. ഒരാള്‍ ഏതോ ആവശ്യത്തിന് കാറില്‍ പോകുന്നു. അപ്പോള്‍ വഴില്‍ ഒരാള്‍ തെന്നി വീഴുന്നത് കാണുന്നു. ഉടന്‍ മനസ്സ് ബ്രെയിനിന് ഓര്‍ഡര്‍ കൊടുക്കുന്നു. ബ്രെയിന്‍ കാലിന് ഓര്‍ഡര്‍ പാസ് ചെയ്യുന്നു. അതു പ്രകാരം കാല് ഫംഗ്ഷന്‍ ചെയ്യുന്നു. അത് ബ്രെയ്ക്കില്‍ അമരുന്നു. വണ്ടി നില്‍ക്കുന്നു. വീണ്ടും ബ്രെയിന്‍ കാലിനോടു പറയുന്നു: ‘നീ അവന്‍റെ അടുത്തേക്കു പോകൂ’. പോയി നോക്കിയപ്പോള്‍ ചെറിയൊരു പരുക്ക് ശ്രദ്ധയില്‍ പെടുന്നു. രണ്ടാമതും ബ്രെയിന്‍ ചിന്തിക്കുന്നു. ഏതു തരത്തില്‍ നിനക്കവനെ സഹായിക്കാന്‍ കഴിയും? ബ്രെയിന്‍ നിര്‍ദ്ദേശം നല്‍കുന്നു: നിനക്കു സമയമുണ്ടെങ്കില്‍ അവനെ ആശുപത്രിയില്‍ എത്തിക്കൂ. സമയമില്ലെങ്കില്‍ മറ്റാരെയെങ്കിലും ഏല്പിക്കൂ. അതുമല്ലെങ്കില്‍ കുറച്ചു പണം നല്‍കി ടാക്സിക്ക് പോകാന്‍ നിര്‍ദ്ദേശിക്കുകയും ഇന്ന സ്ഥലത്ത് ഒരു ഹോസ്പിറ്റലുണ്ടെന്ന് അറിയിക്കുകയും ചെയ്യൂ. ഇതൊക്കെ ആരു ചെയ്തു? ഉത്തരം മനസ്സ് എന്നാണ്. ഈ മനസ്സ് അതായത് ഖല്‍ബ് കൃത്രിമബുദ്ധിക്ക്(AI) ഇല്ല. മനുഷ്യന്‍റെ എല്ലാ അവയവങ്ങളെയും നിയന്ത്രിക്കുന്ന മനസ്സ് ആണ് മനുഷ്യന്‍റെ ശക്തി. അല്ലാഹു എല്ലാ വസ്തുക്കളെയും സൃഷ്ടിച്ചത് ‘കുന്‍’ എന്ന വാക്കു കൊണ്ടാണ്. എന്നാല്‍ മനുഷ്യനെ സൃഷ്ടിച്ചത് അവന്‍റെ സ്വന്തം കൈകള്‍ കൊണ്ടാണ്. അതാകുന്നു മനുഷ്യന്‍റെ പ്രത്യേകതയും.
(AI) ന്‍റെ പരിമിതിക്ക് ഒരുദാഹരണം പറയാം. ഈയടുത്ത് ജര്‍മ്മനിയിലെ ഒരു ശാസ്ത്രജ്ഞന്‍ ഒരു റോബോട്ട് നിര്‍മ്മിച്ചു. പിന്നീട് എന്തോ ആവശ്യത്തിന് അദ്ദേഹം അയാളുടെ ലാബിലേക്കു പോയി. അബദ്ധത്തില്‍ റോബോട്ട് അദ്ദേഹത്തെ പിടിച്ച് ഞെരിച്ചു കൊന്നു കളഞ്ഞു. കാരണം സ്വച്ച് ഓഫ് ചെയ്യാന്‍ ആരുമുണ്ടായിരുന്നില്ല. കൂടാതെ സ്വയം പ്രവര്‍ത്തിക്കാന്‍ അതിനു ബുദ്ധിയുമില്ല. ഇത് എന്‍റെ സ്രഷ്ടാവാണെന്നു ചിന്തിക്കാന്‍ യന്ത്രമനുഷ്യനു കഴിഞ്ഞില്ല. Artificial Intelligence എപ്പോഴും Artificial ആയി നിലനില്‍ക്കും. അതിനു ധാരാളം പുരോഗതിയുണ്ടാകും. ഉദാഹരണത്തിന് ഗൂഗിളില്‍ നാമെന്തു ചോദ്യം ചോദിച്ചാലും ഉത്തരം ലഭിക്കും. മനുഷ്യന്‍ ഇനിയും വളരെയേറെ മുമ്പോട്ടു പോകും.
ഗൗരവമേറിയ സംസാരത്തിനിടയ്ക്ക് പെട്ടെന്ന് ഡോ. നാസറിന്‍റെ ഫോണടിക്കുന്നു. ഫോണ്‍ സൈലന്‍റില്‍ വെക്കാന്‍ ഹാജിക്ക സൗമ്യമായി ഉപദേശിക്കുന്നു. ഉടനെ അദ്ദേഹം ചര്‍ച്ചയിലേക്കു മടങ്ങി വരുന്നു. വീണ്ടും തിരുനബിയിലേക്കാണ് ചെന്നെത്തിയത്:
ഖിയാമത് നാളിന്‍റെ സമയത്ത് ഈ മെഷീനുകളൊന്നും വര്‍ക്കാകില്ല എന്നു പറയപ്പെടുന്നുണ്ട്. ഞാനെപ്പോഴും അതിനെ കുറിച്ചു ചിന്തിക്കാറുണ്ട്. എന്തു കൊണ്ടാണങ്ങിനെ സംഭവിക്കുന്നത്? ഇപ്പോള്‍ എനിക്ക് അതിനുള്ള ഒരേകദേശ ഉത്തരം കിട്ടി. കമ്പ്യൂട്ടറുകളുടെ പ്രവര്‍ത്തനങ്ങള്‍ മെഷീന്‍ ലാംഗ്വേജായ 0,1 എന്ന ബൈനറി കോഡുകള്‍ കൊണ്ടാണ് രൂപപ്പെടുത്തിയിട്ടുള്ളത്. അന്ത്യനാളുകളില്‍ അവയുടെ വാല്യൂ നഷ്ടപ്പെടും. അതുപോലെ (അണുക്കളിലെ ന്യൂക്ലിയസിന്‍റെ ആകര്‍ഷണ വലയം നഷ്ടപ്പെടുന്ന ഇലക്ട്രോണുകള്‍) പോസിറ്റീവ് ചാര്‍ജ്ജും നെഗറ്റീവ് ചാര്‍ജ്ജും കൈവരിക്കുന്നതിലൂടെയാണല്ലോ ലോകത്തെ എല്ലാ ഇലക്ടിക് ഉപകരണങ്ങളും പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്നത്. അവസാന നാളുകള്‍ വരുമ്പോള്‍ ആ ക്വോളിറ്റി അല്ലാഹു എടുത്തു കളയും. അപ്പോള്‍ ഒന്നും പ്രവര്‍ത്തിക്കുകയില്ല. കൃത്രിമ ബുദ്ധി നാം കൊടുക്കുന്ന ഡാറ്റകള്‍ക്ക് (വിവരങ്ങള്‍ക്ക്) അനുസരിച്ചാണ് പ്രവര്‍ത്തിക്കുക. എന്നാല്‍ മനുഷ്യന്‍റെ ബുദ്ധി അങ്ങനെയല്ല. അത് അവന്‍ ആര്‍ജ്ജിക്കുന്ന വിവരത്തിനനുസരിച്ചു പ്രവര്‍ത്തിക്കും. ഹാബീലിനെ ഖാബീല്‍ കൊന്നതെന്തിനാണ്; സഹോദരന്‍റെ സുന്ദരിയായ ഭാര്യയെ സ്വന്തമാക്കാന്‍. അത് (AI) ന് മനസ്സിലാകില്ല. മനുഷ്യന് അല്ലാഹു നല്‍കിയ പ്രത്യേക ഗുണവിശേഷണമാണ് ചിന്ത എന്നത്. ടെക്നോളജി ഇനിയും വികസിക്കും. പണ്ട് അമ്പതു വര്‍ഷം കൊണ്ടു വരുമെന്നു പ്രതീക്ഷിച്ചിരുന്നത് ഇപ്പോള്‍ രണ്ടു വര്‍ഷം കൊണ്ടു വരുന്നു. എന്നിരുന്നാലും എല്ലാ ശാസ്ത്രീയ കണ്ടുപിടുത്തങ്ങള്‍ക്കും പരിമിതികള്‍ (Limitations) ഉണ്ട്.
അല്ലാഹുവിന്‍റെ സൃഷ്ടിപ്പിലെ പൂര്‍ണ്ണത (Perfection) മറ്റൊന്നിനും ഉണ്ടാവില്ല. അല്ലാഹു ഖുര്‍ആനില്‍ പറഞ്ഞിട്ടുണ്ടല്ലോ:
‘അത്തിയും, ഒലീവും, സീനാപര്‍വ്വതവും, നിര്‍ഭയത്വമുള്ള ഈ രാജ്യവും തന്നെയാണ് സത്യം. തീര്‍ച്ചയായും മനുഷ്യനെ നാം ഏറ്റവും നല്ല ഘടനയോടു കൂടിയാണ് സൃഷ്ടിച്ചിരിക്കുന്നത്.’ (ഖുര്‍ആന്‍ 95: 1-4)
ഒരിക്കലും മനുഷ്യന്‍റെ സൃഷ്ടികര്‍മ്മം അതു പോലെ ആകില്ല. അതില്‍ വീഴ്ചകള്‍ വരും. അക്കാര്യം വിശദീകരിക്കാന്‍ ഹാജിക്ക ഒരുദാഹരണം ചൂണ്ടിക്കാട്ടി:
‘ഇപ്പോള്‍ നോക്കൂ. അമേരിക്ക എത്രയോ അഡ്വാന്‍സ്ഡ് (Advanced) രാഷ്ടമാണ്.
അവിടുത്തെ റൈറ്റ് സഹോദരന്മാരാണ് ആദ്യമായി വിമാനം നിര്‍മ്മിച്ചത്. അതിപ്പോള്‍ നൂറ്റിച്ചില്ല്വാനം കൊല്ലം കഴിഞ്ഞു. നിലവിലെ Most Advanced വിമാനനിര്‍മ്മാണക്കമ്പനിയാണല്ലോ ‘ബോയിംഗ്’ അവരുടെ വിമാനങ്ങള്‍ പ്രവര്‍ത്തിപ്പിക്കുന്നത് സോഫ്റ്റ് വെയറുകളാണ്; മനുഷ്യരല്ല. ഈയടുത്ത് എത്യോപ്പ്യയുടെയും ഇന്തോനേഷ്യയുടെയും ബോയിംഗ് വിമാനങ്ങള്‍ തകര്‍ന്നു വീണു. രണ്ടിലും കൂടി മുന്നൂറിലധികം ആളുകള്‍ കൊല്ലപ്പെട്ടു. മരിക്കാന്‍ കാരണമെന്താണ്? സോഫ്റ്റ് വേര്‍ തെറ്റായ നിര്‍ദ്ദേശം (command) നല്‍കി. ഡൈവിംഗിനാണ്അത് നിര്‍ദ്ദേശം കൊടുത്തത്. ഓപ്പറേറ്റര്‍മാര്‍ക്ക് പിടിച്ചുനില്‍ക്കാന്‍ കഴിഞ്ഞില്ല. ഇത്തരം സംവിധാനങ്ങളില്‍ ഏതു സമയത്തും പിശക് (fault) വരും. എന്നിരുന്നാല്‍ തന്നെയും മനുഷ്യന്‍റെ Intelligence നെ സഹായിക്കാനായി Artificial Intelligence നെ ഉപയോഗിക്കാം. കാരണം മനുഷ്യനാണ് അതിനെ ഉണ്ടാക്കിയത്. എപ്പോഴും ഉണ്ടാക്കിയവനാണ് ഉണ്ടാക്കപ്പെട്ടവനേക്കാള്‍ മികച്ചു നില്‍ക്കുക. പറഞ്ഞതു മനസ്സിലായോ?

ഒരധ്യാപകനെ പോലെ ഇബ്രാഹീം ഹാജിക്ക ഞങ്ങളോടു ചോദിച്ചു. അദ്ദേഹം തന്‍റെ വാദം ഒന്നു കൂടി തറപ്പിച്ചു പറഞ്ഞു:

‘Artificial Intelligence മനുഷ്യന്‍റെ Intelligence നേക്കാള്‍ മേലെ പോകും എന്ന അഭിപ്രായക്കാരനല്ല ഞാന്‍. അങ്ങിനെ ആകാന്‍ ഒരു സാധ്യതയുമില്ല. ഇന്നുള്ള അനുഭവം വെച്ചു നോക്കുമ്പോള്‍ ഒരിക്കലും അതു സംഭവ്യമല്ല’.

അപ്പോള്‍ സുഹൃത്ത് ബുഖാരി അതിനെ പിന്താങ്ങിക്കൊണ്ടു പറഞ്ഞു:

‘മനുഷ്യനുള്ളതു പോലുള്ള ‘മൈന്‍റ്’ അതിനില്ല എന്നര്‍ത്ഥം അല്ലേ?’

‘അതെ, മനുഷ്യനു മാത്രമുള്ളതാണ് Mind (മനസ്സ്).

അതും പറഞ്ഞു ഹാജിക്ക ബുഖാരിയോടു ചോദിച്ചു:

‘നിങ്ങളുടെ നാടെവിടെയാണ്?’

‘പട്ടാമ്പി’

‘പട്ടാമ്പി എന്നു പറയുമ്പോഴേക്കും നിങ്ങളുടെ വീട്, തെരുവ്, ഗ്രാമവാസികള്‍ എല്ലാം മനസ്സില്‍ വന്നു കഴിഞ്ഞു. വേറെ ഒരു വസ്തുവിനും മനസ്സിനെ പോലെ അവിടെ എത്താന്‍ കഴിയില്ല. വാപ്പയെ പറ്റി ആലോചിക്കുമ്പോള്‍ വാപ്പ മനസ്സിലെത്തി. അല്ലേ? ആ പവര്‍ മനുഷ്യനു മാത്രം പ്രത്യേകമായി അല്ലാഹു കൊടുത്തിട്ടുള്ളതാണ്.

നഫ്സ് (Body) റൂഹ് (Soul) എന്നീ രണ്ടു ഭാഗങ്ങള്‍ അടങ്ങിയ സങ്കലനമാണ് മനുഷ്യന്‍. അതു പക്ഷേ ശാസ്ത്ര ലോകം ഇന്നു വരേ അംഗീകരിച്ചിട്ടില്ല. അവര്‍ പറയുന്നതെന്താണ്? ഹൃദയം വര്‍ക്കു ചെയ്യുന്നില്ല, ബ്രെയിന്‍ വര്‍ക്കു ചെയ്യുന്നില്ല. അപ്പോള്‍ മനുഷ്യന്‍ മരിച്ചു എന്നാണ്.

അപ്പോള്‍ ഡോ. നാസര്‍ അതിനെ അനുകൂലിച്ചു:

‘അതെ, മരണത്തെ പിടിച്ചുനിര്‍ത്താന്‍ ശാസ്ത്രത്തിനു കഴിയില്ല’

ഹാജിക്ക അതിനെ പിന്താങ്ങി:

‘ശരിയാണ്, ആയുസ്സ് എന്നത് അല്ലാഹുവിന്‍റെ കയ്യിലാണ്’.

അതേ സമയം ബുഖാരി ചര്‍ച്ച വേറൊരു വഴിക്കു തിരിച്ചു വിടാന്‍ ശ്രമിച്ചു:

‘സമയ സിദ്ധാന്തം ആവിഷ്കരിച്ച സ്റ്റീഫന്‍ ഹോക്കിംങ്സ് വരേ പ്രപഞ്ചത്തിനു പിന്നിലെ നിഗൂഢമായ ശക്തിയെ കുറിച്ച് സന്ദേഹം പ്രകടിപ്പിച്ചിട്ടുണ്ട്’

അപ്പോള്‍ ഹാജിക്കയുടെ സംസാരം സ്റ്റീഫന്‍ ഹോക്കിംഗിലേക്കു തിരിഞ്ഞു:

‘അദ്ദേഹത്തിന്‍റെ പ്രധാന പരീക്ഷണം Black Hole (തമോഗര്‍ത്തം) നെ കുറിച്ചാണ്.

അതിന്‍റെ പ്രത്യേകത നിങ്ങള്‍ക്കറിയുമോ? അതിനടുത്തെത്തുന്ന എന്തിനേയും അതു വിഴുങ്ങിക്കളയും. ആദ്യം അദ്ദേഹം പറഞ്ഞിരുന്നത് Black Hole ന് (അവസാനം) ഇല്ല എന്നായിരുന്നു. പിന്നീടദ്ധേഹം അതു തിരുത്തി. അതാണ് നമ്മുടെയും വിശ്വാസം. കാരണം അല്ലാഹുവല്ലാത്ത എന്തിനും അവസാനമുണ്ട്. ആരംഭമുള്ളതിനെല്ലാം അവസാനവുമുണ്ടാവും. അല്ലാഹുവിനു മാത്രമേ ആരംഭവും അവസാനവും ഇല്ലാതുള്ളൂ. ഇതെല്ലാം വിശകലനം ചെയ്തു നോക്കുമ്പോള്‍ നമുക്കു മനസ്സിലാകുന്നത് ഖുര്‍ആനില്‍ പറഞ്ഞതു പോലെ ഇവയിലെല്ലാം ചിന്തിക്കുന്നവര്‍ക്ക് ദൃഷ്ടാന്തമുണ്ട് എന്നാണ്. അതു പോലെ മനുഷ്യന്‍ അവന്‍റെ ബുദ്ധി ഉപയോഗിച്ച് ഗവേഷണം ചെയ്ത് അവന്‍റെ ജീവിതനിലവാരങ്ങളും സാഹചര്യങ്ങള്‍ മെച്ചപ്പെടുത്തുകയും പുരോഗതി സ്വന്തമാക്കുകയും വേണം.

ഡോ. നാസര്‍ വീണ്ടും വായന എന്ന വിഷയത്തിലേക്ക് ചര്‍ച്ച തിരിച്ചു കൊണ്ടു വന്നു. അദ്ദേഹം ചോദിച്ചു:

‘വായനയെ കുറിച്ച് എന്താണഭിപ്രായം? വായനയുടെ പ്രസക്തി കൂടിവരുന്നുണ്ടോ, അതോ കുറഞ്ഞുവരുന്നോ?’

അപ്പോള്‍ ഈയുള്ളവന്‍ ആ ചോദ്യത്തെ ഒന്നു കൂടി വിശദീകരിച്ചു:

‘വായന മരിക്കുന്നുവെന്ന പരാതി നിലനില്‍ക്കുന്നുണ്ടോ എന്നാണ് നാസര്‍ ഉദ്ദേശിച്ചത്’.

ഹാജിക്കയുടെ മറുപടി ഉടന്‍ വന്നു:

‘വായന ഒരിക്കലും മരിക്കുന്നില്ല. ഒരു സീരിയസ് റീഡര്‍ക്ക് അല്ലെങ്കില്‍ ഗവേഷകന് എപ്പോഴും പുസ്തകം വായിക്കേണ്ടി വരും. അതു ചിലപ്പോള്‍ ഇന്‍റര്‍നെറ്റ്, സോഷ്യല്‍ മീഡിയ തുടങ്ങിയ വ്യത്യസ്തമായ മാധ്യമങ്ങളെ ആശ്രയിക്കും എന്നേയുള്ളൂ. ഖുര്‍ആനിലെ ആദ്യത്തെ വചനവും വായനയെ കുറിച്ചാണല്ലോ? റീഡിംഗ് നശിക്കില്ല. എന്നാല്‍ റീഡിംഗ് ഒരു കാശ്വല്‍ എക്സര്‍സൈസായി ആരു ചെയ്തു വരുന്നുവോ അവനെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം വായന മരിച്ചെന്നിരിക്കും. കാരണം അവരതില്‍ അത്ര സീരിയസ്സ് അല്ല. അതേ സമയം ഗവേഷകന്, ബുദ്ധിമാന്, അറിവാളിക്ക്, വിദ്യാഭ്യാസ പ്രവര്‍ത്തകന്, സ്റ്റുഡന്‍റിന് വായനയില്ലാതെ മുന്നോട്ടു പോകാന്‍ കഴിയില്ല.

അപ്പോള്‍ കെ.വി.കെ ബുഖാരിയില്‍ നിന്നും അടുത്ത ചോദ്യം വന്നു:

‘ഏറ്റവും വായിക്കാനിഷ്ടപ്പെട്ട ഗ്രന്ഥങ്ങളേതാണ്?’

മതഗ്രന്ഥങ്ങളോ, പ്രവാചക കഥകളോ ഒക്കെ ആയിരിക്കും ഉത്തരം എന്നാണ് ഞാന്‍ പ്രതീക്ഷിച്ചത്. എന്നാല്‍ ഹാജിക്ക അവിടെയും ഞങ്ങളെ വിസ്മയിപ്പിച്ചു.

അദ്ദേഹത്തിന്‍റെ മറുപടി ഇങ്ങനെയായിരുന്നു:

കാലികമായ വിഷയങ്ങളാണ്എനിക്കു താല്പര്യം അതായത് Current Affairs.

പിന്നീട് ഞങ്ങള്‍ രണ്ടു പേരുടെയും നേരെ തിരിഞ്ഞു അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു:

‘നിങ്ങള്‍ എഴുത്തുകാരാണല്ലോ, ഞാനങ്ങോട്ടു ചോദിക്കുകയാണ്, യമനിലെ നിലവിലെ സാഹചര്യം എവിടെ എത്തി നില്‍ക്കുന്നു. ഈയടുത്ത് സ്വീഡനില്‍ വെച്ച് ഹൂതീ പ്രതിനിധികളുമായി ഒരു സന്ധിസംഭാഷണം നടന്നു. ആ പ്രശ്നം ഇപ്പോള്‍ എവിടെയാണ് കെട്ടിക്കിടക്കുന്നത്? എവിടെയാണ് തടസ്സം?’

നാസര്‍ പറഞ്ഞു: ക്രിസ് ചര്‍ച്ചില്‍ ഇപ്പോള്‍ നടന്നത്…

പെട്ടെന്ന് നാസറിന്‍റെ കയ്യില്‍ പിടിച്ച് ഹാജിക്ക തിരുത്തി.

‘അതല്ല, ഞാന്‍ യമനിനെ കുറിച്ചാണു പറഞ്ഞത്’

‘യമനിലെ സര്‍ക്കാരും വിമതരും തമ്മിലുണ്ടായ സന്ധി സംഭാഷണം അല്ലേ?’

‘അതെ, അതെവിടെ വരെ എത്തി?’

ഞങ്ങള്‍ നിശബ്ദരായി. ഹാജിക്ക ആത്മവിശ്വാസം സ്ഫുരിക്കുന്ന പുഞ്ചിരിയോടെ പറഞ്ഞു:

‘അതു ഞാന്‍ പറഞ്ഞു തരാം… യമനില്‍ ഹുദൈദ എന്നൊരു പോര്‍ട്ടുണ്ട്. ആ രാജ്യത്തിലെ ഏറ്റവും പ്രധാനപ്പെട്ടതും തന്ത്രപധാനമായതുമായ പോര്‍ട്ടാണത്. അത് ഹൂതികളുടെ കൈവശമാണ്. ബില്ല്യന്‍ കണക്കിനു പണം ചിലവഴിച്ചിട്ടും വന്‍ ശക്തികള്‍ക്കൊന്നും അതു പിടിച്ചടക്കാന്‍ സാധിച്ചില്ല. ഇന്നത്തെ യുദ്ധങ്ങള്‍ പഴയതു പോലെയല്ല; ഒളിയുദ്ധമാണ്. അതു കൊണ്ടു തന്നെ അവസാനം ഇരുകൂട്ടരും സന്ധി സംഭാഷണത്തിനു നിര്‍ബന്ധിതരായി. ഹുദൈദയില്‍ നിന്ന് ഹൂതികള്‍ പിന്മാറണം, അതിനു ശേഷം തുറമുഖം യു.എന്നിനെ ഏല്പിക്കണം. ഇതൊക്കെയായിരുന്നു ആവശ്യം. പക്ഷേ അക്കാര്യം ഹൂതികള്‍ക്കു സമ്മതമായിരുന്നില്ല. അവര്‍ക്ക് അത്ര മേല്‍ Confidence (ആത്മവിശ്വാസം) ഉണ്ടായിരുന്നില്ല. അതുകൊണ്ട് വിട്ടുകൊടുക്കാന്‍ തയ്യാറായതുമില്ല. രണ്ടാമത്തെ തീരുമാനം യുദ്ധത്തടവുകാരെ പരസ്പരം കൈമാറണമെന്നായിരുന്നു. രണ്ടു വിഭാഗത്തിന്‍റെ പക്കലും പതിനായിരത്തോളം തടവുകാരുണ്ട്. അതും നടന്നില്ല. എന്നാല്‍ തടവുകാരുടെ പേരുകള്‍ അന്വോന്യം കൈമാറാന്‍ തീരുമാനിച്ചു. സന്ധിസംഭാഷണത്തിന്‍റെ ആദ്യ ഘട്ടം എന്ന നിലയില്‍ ഇതു ചെയ്യാനാണു തീരുമാനിച്ചത്. അതിനു ശേഷം ഗവര്‍മെന്‍റ് രൂപീകരണത്തെ കുറിച്ചു തീരുമാനിക്കും’.

പിന്നെയും ചോദ്യം വന്നു:

‘യമനില്‍ ഹൂതികള്‍ എത്ര ശതമാനമുണ്ടെന്നറിയാമോ?’

ഞങ്ങള്‍ ഒന്നു പരുങ്ങി. ഉത്തരം അദ്ദേഹം തന്നെ പറഞ്ഞു:

‘മുപ്പതു ശതമാനം. സെയ്ദികള്‍ എന്നാണ് അവരെ വിളിക്കുന്നത്.

‘യുദ്ധത്തിന്‍റെ പരിസമാപ്തി എന്തായിരിക്കും?, യമന്‍ തിരിച്ചു പിടിക്കുമോ?’

ഡോ. നാസറാണ് ചോദിച്ചത്. ഹാജിക്കയുടെ പ്രവചനം അറിയുക കൂടിയായിരുന്നു ഉദ്ദേശ്യം.

അങ്ങിനെയിരിക്കെ അദ്ദേഹത്തിന്‍റെ ഫോണിലേക്ക് നാട്ടില്‍ നിന്നൊരു കാള്‍ വന്നു. എന്തോ സഹായത്തിനു വേണ്ടി വിളിച്ചതാണ്. ഇതു രണ്ടാമത്തെ വിളിയായിരുന്നു. ഉടന്‍ ഹാജിക്ക ക്ഷമാപണം നടത്തി.

‘നേരത്തെ ഫോണ്‍ എടുക്കാതിരുന്നത് ഞാന്‍ മലബാറിന്‍റെ ഒരു മീറ്റിംഗിലായിരുന്നു. ഫോണ്‍ സൈലന്‍റില്‍ വെച്ചിരിക്കുകയായിരുന്നു’.

അവസാനം അദ്ദേഹം അവര്‍ക്കു വാക്കു കൊടുത്തു:

‘ഇന്‍ഷാ അല്ലാഹ്! മംഗലാപുരത്തു നിന്നുള്ള എല്ലാ സപ്പോര്‍ട്ടും നമുക്കു ചെയ്തു കൊടുക്കാം’.

ഫോണ്‍ കട്ടു ചെയ്ത് വീണ്ടും ചര്‍ച്ചയിലേക്കു പ്രവേശിച്ചു. ഞാന്‍ നിര്‍ത്തി വെച്ച പോയിന്‍റ് ഓര്‍മ്മിപ്പിച്ചു:

‘അറബ് സംഖ്യ സേനയുടെ ആക്രമണം എങ്ങിനെ അവസാനിക്കുമെന്നാണ് താങ്കളുടെ അഭിപ്രായം?’

ഒരു സംശയത്തിനും വകയില്ലാത്ത വിധം അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു:

‘അത് സന്ധിയില്‍ വരും. പക്ഷേ കുറച്ചു സമയമെടുക്കും’

‘അപ്പോള്‍ ഒരു കൂട്ടു കക്ഷി ഭരണമായിരിക്കും നിലവില്‍ വരിക, അല്ലേ?’

‘അതെ, കൂട്ടു കക്ഷി ഭരണം തന്നെ. അഫ്ഗാനിസ്ഥാനിലും അവസാനം സംഭവിക്കുന്നതും കൂട്ടു ഭരണമായിരിക്കും’.

അതിനിടയ്ക്ക് നാസര്‍ ഫോണ്‍ ചെയ്യാനായി എഴുന്നേറ്റു പോയി. തിരിച്ചു വന്നപ്പോള്‍ നിലവിലെ വിഷയം കഴിഞ്ഞുവെന്നു കരുതി കത്തി നില്‍ക്കുന്ന ഒരു മറ്റൊരു വിഷയം എടുത്തിട്ടു:

‘ഇപ്പോള്‍ സുഡാനിലും സ്ഥിതിഗതികള്‍ കലങ്ങി മറിഞ്ഞിരിക്കുകയാണല്ലോ?’

‘അത് അവരുടെ ആഭ്യന്തര പ്രശ്നമാണ്’.

പിന്നീട് ഹാജിക്ക ഒരു നിമിഷം മുഖം തിരിച്ച് മുമ്പിലെ ടീപ്പോയിലേക്കു നോക്കി ശ്രദ്ധാപൂര്‍വ്വം കരുക്കള്‍ നീക്കുന്നതു കണക്കെ അതിനു മുകളിലുള്ള ഫോണുകള്‍ എടുത്ത് അവയുടെ സ്ഥാനം ക്രമീകരിച്ചു വച്ചു. പിന്നീട് ഒരു രാഷ്ട്രീയ നിരീക്ഷകനെ പോലെ ഇങ്ങനെ പറഞ്ഞു:

‘ഒരാള്‍ തന്നെ ദീര്‍ഘ കാലം ഭരിക്കുക എന്നതും ഒരു പ്രശ്നമാണ്. മുപ്പതു വര്‍ഷക്കാലമായില്ലേ ബഷീര്‍ സുഡാന്‍ ഭരിക്കുന്നു’.

പണ്ഡിതന്മാരെ ആദരിക്കുക എന്നതും അവര്‍ പറയുന്നത് ശ്രദ്ധാപൂര്‍വ്വം ശ്രവിക്കുക എന്നതും ഡോ. ഇബ്രാഹീം ഹാജിയുടെ പതിവാണ്. മത വിഷയങ്ങള്‍ പറയുമ്പോള്‍ പലപ്പോഴും അദ്ദേഹം പണ്ഡിതന്മാരെ ഉദ്ധരിക്കാറുണ്ട്. ഈ വിഷയത്തിലും അതു തന്നെ സംഭവിച്ചു. അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു:

‘ഇന്നലെ ഞാനൊരു പണ്ഡിതനുമായി സംസാരിച്ചു കൊണ്ടിരുന്നു. അതിലദ്ദേഹം പറഞ്ഞ വിഷയങ്ങള്‍ ഇതൊക്കെയാണ്: നബി(സ) തനിക്കു ശേഷം ഒരു ഖലീഫയെ നോമിനേറ്റ് ചെയ്തില്ല. പകരം സ്വന്തം അനുയായികള്‍ക്കായി ഖുര്‍ആനും സുന്നത്തും കൊടുത്തു. അതു പ്രകാരം പിന്‍ഗാമിയെ തിരഞ്ഞെടുക്കാനാണ് അങ്ങിനെ ചെയ്തത്. തീരുമാനമെടുക്കാന്‍ മൂന്നു ദിവസമെടുത്തെങ്കിലും അവസാനം അബൂബക്കറിനെ(റ) തന്നെ ജനങ്ങള്‍ പിന്‍ഗാമിയായി നിശ്ചയിച്ചു. അതൊരു ശരിയായ തീരുമാനമായിരുന്നു. അവിടെയും തര്‍ക്കമുണ്ടായിരുന്നു ‘മുഹാജിറുകള്‍ വേണോ, അന്‍സാറുകള്‍ വേണോ’ എന്ന്. ഒടുവില്‍ മുഹാജിറുകള്‍ എന്ന് എല്ലാവരും അംഗീകരിച്ചു. കാരണം ദീനിനു വേണ്ടി കൂടുതല്‍ ത്യാഗം സഹിച്ചത് അവരാണല്ലോ. അവര്‍ നാടും വീടുമടക്കം തങ്ങള്‍ക്കുള്ളതെല്ലാം ഉപേക്ഷിച്ചു കൊണ്ടാണ് വന്നിരുന്നത്. അബൂബക്കര്‍(റ) മാത്രമാണ് ഉമര്‍(റ)ന്‍റെ നാമം നിര്‍ദ്ദേശിച്ചത്. കാരണം നബി(സ) പറഞ്ഞിരുന്നു ‘എനിക്കു ശേഷം ഒരു നബി വരികയാണെങ്കില്‍ അത് തീര്‍ച്ചയായും ഉമര്‍ ആയിരിക്കും’ എന്ന്. മാത്രമല്ല ഉമര്‍(റ) കാരണമായി ഇരുപതോളം ആയത്തുകളും അവതരിച്ചിട്ടുമുണ്ട്. അലി(റ) നോടും അന്ത്യ നിമിഷങ്ങ

ളില്‍ ഹസന്‍(റ) നെ പിന്‍ഗാമിയായി പ്രഖ്യാപിക്കാന്‍ ആളുകള്‍ ആവശ്യപ്പെട്ടിരുന്നു. ‘ഞാന്‍ അങ്ങിനെ പ്രഖ്യാപിക്കില്ല, കാരണം നബി(സ) അങ്ങിനെ ചെയ്തിട്ടില്ല’ എന്നായിരുന്നു അലി(റ) പ്രതികരിച്ചത്. ‘എങ്കില്‍ ഞങ്ങള്‍ തിരഞ്ഞെടുത്തോട്ടെ’ എന്ന് അവര്‍ ചോദിച്ചു. അപ്പോള്‍ അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു: ‘അതു നിങ്ങളുടെ ഇഷ്ടം’. തുടര്‍ന്ന് ആറു മാസത്തോളം ഹസന്‍(റ) ഭരിച്ചിരുന്നു. പിന്നീട് അലി-മുആവിയ പക്ഷ തര്‍ക്കങ്ങളില്‍ കൂടുതല്‍ പ്രശ്നങ്ങള്‍ വേണ്ട എന്നു കരുതി അധികാരം തിരിച്ചേല്പിക്കുകയാണു ചെയ്തത്. തിരിച്ചേല്പിക്കുമ്പോള്‍ ഹസന്‍(റ)വുംപ്രത്യേകം പറഞ്ഞിരുന്നു….

ആ സമയം പ്രധാനപ്പെട്ട ഒരു ഫോണ്‍ കാള്‍ വന്നു. അതിനു മറുപടി നല്‍കിയ ശേഷം വീണ്ടും ഞങ്ങളുടെ നേരെ തിരിഞ്ഞു കൊണ്ട് ഹാജിക്ക ചോദിച്ചു:

‘നമ്മള്‍ എവിടെയാണ് പറഞ്ഞെത്തിയത്?’

ഡോ. നാസര്‍ ഓര്‍മ്മിപ്പിച്ചു

‘ഹസന്‍(റ) സ്വയം സ്ഥാനമൊഴിഞ്ഞത്…’

ഹാജിക്ക ആവേശത്തോടെ തുടര്‍ന്നു.

‘അതേ, അധികാരം തിരിച്ചേല്പിക്കുമ്പോല്‍ ഒറ്റ കണ്ടീഷനേ ഹസന്‍(റ) പറഞ്ഞിരുന്നുള്ളൂ, ‘നിങ്ങളുടെ കാല ശേഷം മക്കളെയോ ബന്ധുക്കളെയോ ഭരണം ഏല്പിക്കരുത്, അതു മുഅ്മിനീങ്ങള്‍ക്കു തിരിച്ചേല്പിക്കണം’ എന്ന്. പക്ഷേ അതു പിന്നീടു ലംഘിക്കപ്പെട്ടു. അതു പാലിക്കാതിരുന്നതാണ് പിന്നീടുണ്ടായ വലിയ രക്തച്ചൊരിച്ചലുകള്‍ക്കു കാരണമായത്. ഒരു വേള അത് ഹുസൈന്‍(റ) വിന്‍റെ കൊലപാതകത്തില്‍ വരെ എത്തിച്ചു. അധികാരം, സമ്പത്ത് എന്നിവയാണ്എല്ലാ പ്രശ്നങ്ങള്‍ക്കും കാരണം. അതു മനുഷ്യനെ കൂടുതല്‍ ആകൃഷ്ടരാക്കുന്നു. വിശുദ്ധ ഖുര്‍ആന്‍ അവ എടുത്തു പറയുന്നുണ്ടല്ലോ:

‘ഭാര്യമാര്‍, പുത്രന്‍മാര്‍, കൂമ്പാരമായിക്കൂട്ടിയ സ്വര്‍ണം, വെള്ളി, മേത്തരം കുതിരകള്‍, നാല്‍കാലി വര്‍ഗങ്ങള്‍, കൃഷിയിടം എന്നിങ്ങനെ ഇഷ്ടപെട്ട വസ്തുക്കളോടുള്ള പ്രേമം മനുഷ്യര്‍ക്ക്അലങ്കാരമായി തോന്നിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. അതൊക്കെ ഇഹലോകജീവിതത്തിലെ വിഭവങ്ങളാകുന്നു. അല്ലാഹുവിന്‍റെ അടുക്കലാകുന്നു (മനുഷ്യര്‍ക്ക്) ചെന്നുചേരാനുള്ള ഉത്തമ സങ്കേതം”. (ആലു ഇംറാന്‍ 14)

അപ്പോഴാണ് ഫോണ്‍ റിങ്ങു ചെയ്തത്. ഫോണ്‍ സ്പീക്കറിലിട്ടതു കൊണ്ട് മറ്റേതലയ്ക്കല്‍ സംസാരിക്കുന്നത് ഞങ്ങളും കേട്ടു

‘ഹാജീ സാര്‍, ബാങ്ക് വിളിച്ചിട്ടുണ്ട്’

അദ്ദേഹത്തിന്‍റെ ഡ്രൈവര്‍ പള്ളിയില്‍ പോകാന്‍ സമയമായിരിക്കുന്നുവെന്ന് ഓര്‍മ്മിപ്പിച്ചതാണ്.

ഹാജിക്ക വിനയാന്വിതനായി പറഞ്ഞു:

‘ബാങ്കു കൊടുത്താല്‍, ഞാന്‍ തിരക്കിലാണെങ്കില്‍ വിവരമറിയിക്കണമെന്ന് ഡ്രൈവറെ ഏല്പിച്ചതാണ്. ഇതിലും എനിക്ക് ഉമര്‍(റ) ആണ് മാതൃക. ഉമര്‍(റ) മരണം ഓര്‍മ്മിപ്പിക്കാനായി ശമ്പളം കൊടുത്ത് ഒരാളെ നിര്‍ത്തിയിരുന്നുവത്രെ. അവസാനം താടി നരച്ചപ്പോള്‍ അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു: ‘ഇനി നീ പറയേണ്ട, എനിക്കു തന്നെ അറിയാം’ എന്ന്.

അതും പറഞ്ഞു അദ്ദേഹം നന്നായൊന്നു ചിരിച്ചു; ചാരിതാര്‍ത്ഥ്യത്തിന്‍റെ ചിരി!

ഡോ. നാസര്‍ എന്നെയും ബുഖാരിയെയും നോക്കി പറഞ്ഞു:

‘നമുക്ക് ഉള്ളത് ഉള്ളതു പോലെ എഴുതണം, ഒന്നിലും Fabricated വേണ്ട എല്ലാം Realistic ആവണം’.

അതു കേട്ടപ്പോല്‍ ഹാജിക്കയും ഞങ്ങളെ ഓര്‍മ്മിപ്പിച്ചു:

‘അതെ, എല്ലാം പൂര്‍ണ്ണമായും Realistic ആവണം’

ഇബ്രാഹീം ഹാജി സംസാരത്തിനിടയ്ക്ക് തന്‍റെ മറ്റൊരു സ്വഭാവ ഗുണവും അവിടെ വിവരിച്ചു:

‘എന്‍റെയടുത്ത് എവിടെ നിന്നെല്ലാം ആളുകള്‍ വരുന്നുവെന്നു കേട്ടാല്‍ നിങ്ങള്‍ ആശ്ചര്യപ്പെടും. ലോകത്തിന്‍റെ പല ഭാഗത്തു നിന്നും വരാറുണ്ട്. ഇന്ത്യയില്‍ ബംഗാള്‍ മുതല്‍ കേരളം വരേ, കൂടുതലും തിരുവനന്തപുരം മുതല്‍ കാസര്‍ഗോഡു വരെയുള്ള പ്രദേശങ്ങളില്‍ നിന്നാണ്. ഞാന്‍ ഒരിക്കലും അവരോടു ചോദിക്കില്ല നിങ്ങള്‍ ഏതുവിഭാഗക്കാരനാണ് എന്ന്. നമുക്ക് വ്യക്തിപരമായി അറിയുന്ന ചില പ്രശ്നങ്ങളുണ്ടാവും. അതിന് അതര്‍ഹിക്കുന്ന പ്രാധാന്യം കൊടുക്കുകയും ചെയ്യും’

ഹാജിക്ക തന്‍റെ അനുഭവം തുടര്‍ന്നു:

ഒരു റമളാന്‍ മാസം വീട്ടില്‍ ധാരാളം ആളുകള്‍ വന്നു. കഴിയുന്നതും ഞാന്‍ തന്നെ നേരിട്ടാണു കൊടുക്കുക. മുഴുവനായും എനിക്കു സാധിക്കില്ല. അപ്പോള്‍ ഒരാളെ ചൂണ്ടി മാനേജര്‍ എന്നോടു പറഞ്ഞു ‘ഇയാള്‍ നേരത്തെ വന്നിരുന്നു. ഇപ്പോള്‍ വേറെ വേഷം ധരിച്ച് വീണ്ടും വന്നിരിക്കുകയാണ്’. എന്നിട്ടും ഞാനയാള്‍ക്കു കൊടുക്കുന്നതു കുറച്ചില്ല. രണ്ടു ദിവസം കഴിഞ്ഞ് മൂന്നാമതും അയാള്‍ തന്നെ വന്നു. മാനേജര്‍ തന്നെയാണതു ചൂണ്ടിക്കാട്ടിയത്. എനിക്കു മനസ്സിലായിരുന്നില്ല.

ഞാന്‍ മേനേജറോടു പറഞ്ഞു:

‘നമ്മളെന്തെല്ലാം തെറ്റുകള്‍ ചെയ്യുന്നു, പിന്നെയും എന്തെല്ലാം കാര്യത്തിനു ചോദിക്കുന്നു. അല്ലാഹു നമുക്കെല്ലാം തരുന്നില്ലേ? തെറ്റുകാരനായതു കൊണ്ട് തരാതിരിക്കുന്നില്ലല്ലോ? ഇതു പോലെ സ്ട്രിക്റ്റ് അല്ലാഹു നമ്മളോടു കാണിച്ചാല്‍ നമ്മളെന്തു ചെയ്യും?. ചോദിക്കുന്നവനു കൊടുക്കുക. നമുക്ക് ഖുര്‍ആനാണു പ്രേരകം;

(എന്നിരിക്കെ അനാഥയെ നീ അടിച്ചമര്‍ത്തരുത്, ചോദിച്ച്വരുന്നവനെ നീ വിരട്ടി വിടുകയും ചെയ്യരുത്.) ഖുര്‍ആന്‍ അധ്യായം 93: 9-10)

അതിനിടയ്ക്ക് മറ്റൊരനുഭവം ഹാജിക്ക പങ്കു വെച്ചു:

‘കേരളത്തിലെ പ്രധാനപ്പെട്ട ഒരു നേതാവും പൈസക്കാരനുമായ ഒരു സുഹൃത്ത് – പേരു ഞാന്‍ പറയുന്നില്ല – പതിനഞ്ചു വര്‍ഷം മുമ്പ് ഞാനുമായി സംസാരിച്ചു കൊണ്ടിരിക്കെ ഒരു സഹായവും അഭ്യര്‍ത്ഥിച്ച് ഒരാള്‍ അദ്ദേഹത്തിന്‍റെ മുമ്പിലെത്തി. അദ്ദേഹം ആഗതനു ഒന്നും നല്‍കാതെ തിരിച്ചയച്ചു. അയാള്‍ പോയപ്പോള്‍ ഞാന്‍ സുഹൃത്തിന് മേല്പ്പറഞ്ഞ ഖുര്‍ആന്‍ സൂക്തം ഓതിക്കൊടുത്തു കൊണ്ടു പറഞ്ഞു: ‘ആരോടും ഇല്ല എന്നു പറയേണ്ട, എന്തെങ്കിലും കൊടുത്തേക്കു.’

ഇക്കഴിഞ്ഞ വര്‍ഷം എന്നെ കണ്ടപ്പോള്‍ അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു:

‘നിങ്ങളന്നു പറഞ്ഞതിനു ശേഷം ഇന്നു വരേ ഞാന്‍ ആരെയും വെറുതെ മടക്കി അയച്ചിട്ടില്ല’.

ഹാജിക്ക സംസാരിച്ചു കൊണ്ടിരുന്നു:

‘നമ്മളൊരു വാക്കു പറഞ്ഞു, അതുകാരണം അദ്ദേഹം ഒരു പുണ്യകര്‍മ്മം ചെയ്തു. എന്നാല്‍ അതില്‍ നിന്നൊരു വിഹിതം നമുക്കു കിട്ടിക്കൊണ്ടേയിരിക്കും”

‘ഇക്കാര്യം താങ്കള്‍ ഇന്നലെ ദുബായില്‍ വെച്ചു നടന്ന ഐ.എം.എ. (Indian Muslims Asosciation) യുടെ മീറ്റിംഗിലും പറഞ്ഞിരുന്നു’, ഡോ. നാസര്‍ ഓര്‍മ്മിപ്പിച്ചു.

ശേഷം ഞങ്ങളെല്ലാവരും നിസ്കാരത്തിനു വേണ്ടി പള്ളിയിലേക്കു പോകാനായി പിരിഞ്ഞു.

തസ്തികകള്‍:

•  Chairman of PACE Education group (1999)
•  Founder and Vice-chairman of Indus Motor Co. Ltd., India
•  Managing Director of Al Shamali Group in Garments and Textiles, Dubai,
•  Co-Chairman of Malabar Gold and Diamonds,
•  Director of Chairman Financial Services Limited, India,
•  Chairman, Century International Travel and Tours LLC, Dubai,
•  Chairman, Capital of Culture Constructions, Dubai,
•  Chairman of Winpipe, India
•  Chairman, Green Field Industries, India
•  Chairman of P A Engineering Collage,
•  Chairman of P A First Grade College,
•  Chairman of PA Pre-University College,
•  Chairman of PA Polytechnic (Mangalore),
•  Chairman of Gulf Asian English School (Sharjah),
•  Chairman of India International School (Kuwait)

അംഗീകാരങ്ങള്‍:

•  APJ Abdul Kalam Technological University Selected as a member in the Board of
• Governors of the APJ Abdul Kalam Technological University which is the affiliation
• body for Technical Education in Kerala, India
•  C H Award in memory of former Kerala Chief Minister C H Mohammed Koya
•  Pravasi Ratna (SEP-2005) Awarded at -‘THE NRI GLOBAL MEET’
•  GARSHOM Lifetime Achievement Award 2017
•  APJ Abdul Kalam Technological University Selected as a member in the Board of
• Governors of the APJ Abdul Kalam Technological University which is the affiliation
• body for Technical Education in Kerala, India
•  C H Award in memory of former Kerala Chief Minister C H Mohammed Koya
•  Pravasi Ratna (SEP-2005) Awarded at -‘THE NRI GLOBAL MEET’
•  GARSHOM Lifetime Achievement Award 2017

സാമൂഹ്യ സേവനങ്ങള്‍:

•  MEMBER OF COURT, Aligarh Muslim University
•  DIRECTOR, Chandrika Publications, (a Kerala media house)
•  CO-CHAIRMAN, Malabar Charitable Trust
•  GLOBAL CONFERENCE CHAIRMAN. World Malayalee Council
•  CHAIRMAN, C.H.M. Koya National Journalism Award Trust
•  FORMER CHAIRMAN, Textile Merchants Association (TEXMAS), Dubai
•  Trustee and Member of the Executive Committee of SAFI (Social Advancement
• Foundation of India)
•  MEMBER, Dubai Textile City, Dubai
•  Chairman, IMA UAE